Bericht uit Bitcoin Beach, El Salvador: de ESG-invalshoek

ESG-gerelateerde strategieën realiseerden in 2020 een instroom van $ 50 miljard. Twijfels of er binnen deze strategieën een rol is weggelegd voor bitcoin, hebben dit jaar geleid tot verergering van de volatiliteit van deze crypromunt.¹ Een debat over de schadelijke emissies die gepaard gaan met het minen van digitale assets is zeker op zijn plaats. Maar iedereen die twijfelt over de mogelijke positieve effecten van bitcoin voor ontwikkelingslanden, zou, net als ik, eens een paar dagen moeten doorbrengen in San Salvador en El Zonte ('Bitcoin Beach'). Afgelopen week was ik daar in verband met de introductie van bitcoin als wettig betaalmiddel. El Salvador is een land met 6,5 miljoen inwoners en een bbp per hoofd van de bevolking van $ 3800. Dat is slechts 10% van het gemiddelde voor de landen binnen de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling)² dat momenteel $ 38.000 bedraagt.³ Na het lezen van dit blogartikel denkt u misschien anders over bitcoin en over de betekenis van ESG.

El Zonte heeft 1829 inwoners. De meerderheid van hen leeft nog steeds op de rand van het bestaansminimum. De huizen zijn gemaakt van golfplaten en de slecht onderhouden wegen zijn het domein van blootvoetse kinderen en zwerfhonden. Een blik op de schappen van een gemiddelde winkel is voldoende om te zien dat er een duidelijk tekort is aan werkkapitaal en koeling. De huizen zijn niet aangesloten op water of gas. Volgens Google bevindt de dichtstbijzijnde geldautomaat zich 12 km verderop.

Golfplaten, slechte wegen en zwerfhonden in El Zonte

Ik zat met Roman 'Chimbera' Martinez, een van de drijvende krachten achter het Bitcoin Beach-project, in hotel Garten waar we een fraai uitzicht hadden over de ideale surfgolven. Hij zei: "Ik had nooit gedacht dat hier een groot hotel als dit zou verrijzen. We dachten allemaal dat we waren voorbestemd om visser te worden. Iedereen droomde ervan het land te verlaten en naar elders te vertrekken."⁴ Voor de goede orde: dit is een hotel met negen kamers.

Uitzicht vanuit het 'grote' hotel (9 kamers) van Bitcoin Beach

In 2019 keerden de kansen voor El Zonte. Een anonieme donor schonk meerdere miljoenen dollars aan bitcoin. Deze donor had banden met Michael Peterson, een evangelist en surfer die een deel van het jaar met zijn gezin in El Zonte woont.⁵ Opbouwwerker Chimbera vertelde dat de maatschappelijke initiatieven in El Zonte jarenlang privaat werden gefinancierd door levensbeschouwelijk geïnspireerde organisaties. Maar de bitcoindonatie gaf een totaal andere dimensie aan deze maatschappelijke steun. Het geld moest namelijk aan anderen worden uitgekeerd en moest worden gebruikt om een bitcoineconomie op te zetten. De donatie mocht niet zomaar in dollars worden omgezet. Eerst kreeg elk gezin $ 50 aan bitcoin uitgekeerd. Daarna begon de Bitcoin Beach-organisatie, onder leiding van Peterson en met een groeiend kader met medewerkers zoals Chimbera, bitcoin uit te keren aan plaatselijke jongeren voor het doen van hun huiswerk, voor het opruimen van afval, of voor het fungeren als strandwacht voor de plaatselijke surfjeugd.

Strandwacht betalen in BTC

Toen fysiek onderwijs en andere overheidsdiensten tijdens de coronalockdown niet beschikbaar waren, bood de private NGO-sector uitkomst. Dankzij de donaties was Bitcoin Beach zelfs in staat om het nationale surfteam van El Salvador te sponsoren. Er werden plannen ontwikkeld om de surfers een maandelijkse beurs in bitcoin uit te keren. Meer donaties volgden.⁶

Op de dag dat ik daar was, gaf Chimbera les in het nieuw gebouwde Hope House dat met bitcoin was gefinancierd. Jongeren doen hier vaardigheden op op het gebied van projectmanagement met software die was geschonken door een van de grootste bedrijven van El Salvador. "Mijn droom is om onze gemeenschap te veranderen, en de mensen hier betere kansen te geven. Maar dan moeten ze wel beschikken over de vaardigheden en middelen die daarvoor nodig zijn, zoals Engels, computers, financiële kennis en leiderschaps- en ondernemersvaardigheden", aldus Chimbera.

Een klas in 'Hope House', dat met een bitcoindonatie is gefinancierd

De eerste voorzichtige stapjes in de wereld van bitcoin pakken goed uit. Bitcoin Beach heeft een eigen cryptowallet ontwikkeld. Deze wallet is nu de op twee na meest gedownloade financiële app van El Salvador.⁷Een vrouw uit El Zonte vertelde me dat ze een bedrijfje was begonnen om namens haar buren de elektriciteitsrekeningen te betalen. Normaal gesproken moeten zij daarvoor een uur met de bus reizen en daar nog eens minstens een uur in de rij staan. Nu sturen de buren haar een foto van hun rekening, waarna zij een Bitcoin Lightning-factuur terugstuurt. Vervolgens verkoopt ze de ontvangen bitcoins peer-to-peer in San Salvador of via een beurs. De eigenaresse van een lokale winkel in El Zonte vertelde me dat ze deze week haar eerste twee bitcoinklanten had verwelkomd. Ze had de ontvangen bitcoins meteen gebruikt om nieuwe kleren te kopen bij een Zara-vestiging in San Salvador. Tijdens de gesprekken die ik in El Zonte had, merkte ik dat de plaatselijke bevolking zich terdege bewust is van het risico- en opbrengstprofiel van bitcoin. Ze zijn niet bereid om volledig op bitcoin over te stappen, maar het is ook niet zo dat ze er helemaal niets mee te maken willen hebben.

Dit alles betekent echter niet dat de nationale uitrol op 7 september gladjes verliep. De meeste Salvadorianen hebben hun $ 30 aan gratis bitcoin nog steeds niet ontvangen uit de door de overheid gesponsorde Chivo-wallet. De wallet was al snel overbelast. President Nayib Bukele beloofde de problemen voor elk model mobiele telefoon op te lossen. De miskleun heeft echter veel kritiek losgemaakt. Onder andere over het feit dat Bekeles stafchef Marta Carolina Recinos de Bernal was benoemd tot lid van de Raad van Bestuur van Chivo. Haar naam verscheen onlangs op een lijst van Washington DC met hoge functionarissen uit Midden-Amerika die worden beschuldigd van corruptie en van wie bezittingen in beslag kunnen worden genomen.^8,9

Medewerkers van Chivo Wallet geven overal in San Salvador voorlichting

Momenteel onderhandelt Bukele met het IMF over een steunprogramma van $ 1 miljard om gaten in de begrotingen tot en met 2023 te dichten. Het gebrek aan steun van traditionele multilaterale instellingen kan leiden tot situaties die in speltheoretisch opzicht heel interessant zijn. Zo zegt Samson Mow, Chief Strategy Officer van bitcoinminer Blockstream, dat hij heeft gesproken met beleggers die bereid zijn een Salvadoriaanse staatsobligatie van $ 1 miljard te kopen tegen een rente van 9%, wat dicht bij de couponrente van recente uitgiften ligt.^10,11 Hij denkt dat de beleggingsbereidheid verder kan toenemen wanneer de Salvadoriaanse overheid bijvoorbeeld de helft van de opbrengsten in bitcoin zelf zou steken. Het land zou dan een soort staatsversie worden van MicroStrategy, een beursgenoteerd softwarebedrijf waarmee CEO Michael Saylor veel bitcoins heeft vergaard.

Sinds 11 augustus 2020, toen MicroStrategy zijn eerste bitcoinaankoop bekendmaakte, boekte het aandeel een rendement van 356%, terwijl de Bloomberg Bitcoin Index in dezelfde periode een rendement van 303% noteerde.¹² Beleggers moeten zich realiseren dat er potentieel overeenkomsten zijn met memeaandelen als AMC of GameStop. De aandelen van deze bedrijven worden in getokeniseerde vorm onafgebroken verhandeld op de offshore cryptobeurs FTX. Ook moeten zij beseffen dat er een Salvadoriaanse staatsobligatie zou kunnen worden uitgegeven, waarbij het IMF wordt gepasseerd.

Getokeniseerde effecten vormen een snelgroeiende markt: afgelopen week kondigde de Zwitserse beurs Six een nieuwe digitale beurs aan waarmee gereguleerde instellingen op één plek digitale tokens kunnen verhandelen, vereffenen en opslaan volgens de 'hoogste Zwitserse normen ten aanzien van toezicht en regulering'.¹³ Al in 2018 meldde The Wall Street Journal dat Zwitserland de ambitie heeft om de 'cryptohoofdstad van de wereld' te worden.¹⁴ In het Zwitserse kanton Zug mogen mensen dit jaar hun belastingen tot een bedrag van CHF 100.000 (EUR 93.000) in bitcoin betalen.¹⁵ Zou El Salvador in Zwitserland een bereidwillige bankier kunnen vinden? Het is de moeite waard om over deze vraag na te denken.

We kijken hier slechts naar hypothetische scenario's, maar wanneer Washington en het IMF Bukele opzadelen met te strenge voorwaarden, zou El Salvador opzettelijk kunnen aansturen op een faillissement. De gevolgen van een dergelijk scenario zijn onvoorstelbaar groot. Met name is het de vraag of crediteuren beslag kunnen leggen op de cryptostromen van een failliet land wanneer dat land zijn schulden in dollars niet meer kan afbetalen. Normaal gesproken is beslaglegging voor crediteuren een belangrijk machtsmiddel tijdens een faillissement. Op alle gelden die binnenkomen op rekeningen van een in faillissement verkerende partij, kan beslag worden gelegd. Deze gelden blijven dan geblokkeerd tot er een schuldendeal is overeengekomen. De geldstromen komen dan tot stilstand. Daarom proberen landen gewoonlijk om vrijwillige overeenkomsten te sluiten over het herschikken van hun schulden.

El Salvador kan de eerste testcase worden waaruit moet blijken of beslaglegging op cryptotegoeden in dat geval überhaupt mogelijk is. Zullen de snelgroeiende markten voor cryptoschulden een dergelijke faillissementsafhandeling willen financieren? En zo ja, tegen welke prijs? In de afgelopen week kregen we op deze vragen geen antwoord van de regering in San Salvador. Het is dan ook een precair onderwerp. De minister van Economische Zaken, Maria Luisa Hayem, vertelde me dat dit beleid aan de top wordt bepaald. Toen ze dat zei, wees ze naar het portret van president Bukele aan de muur van de vergaderzaal waar we zaten.¹⁶

"Bitcoin is buitengewoon belangrijk voor financiële inclusie", legde ze uit. Bitcoin is echter slechts één van de twaalf speerpunten van het groeibevorderende economische plan dat ze voor het eind van het jaar bekend wil maken. Een ander punt is bijvoorbeeld het aankondigen van belastingvoordelen en -vrijstellingen voor buitenlandse beleggingen. "Voorheen was er geen verband tussen de publieke en private sectoren. De overheid was er om dingen tegen te houden. Maar nu doen we het tegenovergestelde", zei ze.

Ik wees minister Hayem op het feit dat onder andere het IMF vreest dat bitcoin het bancaire systeem zou kunnen destabiliseren (of dat grote financiële belangen zich tegen El Salvador zouden kunnen keren). Zij verwees toen naar een persbericht uit mei van de vereniging van banken waarin de vereniging aangaf het bitcoinbeleid van de overheid te steunen. "De banken zijn flexibel. Zij zullen zich aan de nieuwe situatie aanpassen", aldus Hayem. Maar afgaande op de lange rijen voor de banken in San Salvador waarin ik moest wachten om geld te kunnen wisselen en om te kunnen spreken met een bankmedewerker, en afgaande op het algemene gebrek aan geldautomaten, ben ik daar echter nog niet zo zeker van. Het is misschien iets om uit te zoeken tijdens een volgende reis.

In El Zonte wandelde ik over het strand met Aldo, een bescheiden lokale hotelier. Hij had zich na een reis rond de wereld in El Zonte gevestigd om zijn hotel in te richten, een klus waarmee hij duidelijk nog lang niet klaar was. Aldo spreekt vloeiend Engels en heeft een hekel aan banken. Hij heeft zijn hele leven alleen maar met contant geld gewerkt. Hij voelt zich aangetrokken tot de technologie achter bitcoin, maar vreest dat de vastgoedontwikkeling rond El Zonte milieuproblemen met zich mee zal brengen en is bang dat smartphones een gevaar vormen voor de lokale cultuur.

"Voor de invoering van de dollar hadden we het hier beter", klaagde hij. Zijn verzuchting is een anekdotische bevestiging van een onderzoek dat theoretiseert over de mogelijkheid dat het arme deel van de bevolking onevenredig te lijden heeft gehad van de dollarisering van El Salvador in 2001.¹⁷ Toen ik hem erop wees dat zijn achtjarige dochtertje over een paar jaar een smartphone wil, en dat hij dan verbaasd zou zijn over de mogelijkheden van het apparaat, smolt hij vrijwel onmiddellijk. Hij krabbelde wat terug en we vonden elkaar in het midden en stelden vast dat het in het leven altijd gaat om het vinden van de juiste balans.

De schrijver van dit artikel bij de vlag van Bitcoin Beach